Найперше мусиме зрозуміти, же ситуация, в якій сме ся нашли так в Європі, як і в Америці неє вполні причынена лем нашыма діянями. Як сте членом дияспоры, то не знате як бесідувати по русиньскы, ани не знате никого, хто в тым языку бесідує, бо так закладала нароком ведена політыка. Як взагалі не знали сте, же сте Русином, бо сте думали же сте Словак, Поляк, Украінец, Мадяр або Росиянин, то тіж зато. Процес, в якым заманіфестували ся тоты реалиі, взял ся од того, што называт ся вымазуваньом Русинів, а його поясніня залежыт од стороны, якій оддат ся голос.

Вымазуваня Русинів односит ся до процесу або тенденциі, в вынику якых Русины сут фальшыві представляны, делеґітымізуваны або присвоюваны, і през остатніх 155 років было всеприсутне. Жебы зрозуміти, што то докладні означат в практыці, можеме перейти през головны приміры того явиска аж доднес. Хоцкі може ся тото видіти як долга і тяжка переправа, то знаня основных подій єст конечне, бо сама обсервация нашой теперішньой ситуациі не достарчат єй поясніня. Што веце, не маючы мапы того, што ся поділо, не будеме могли втечы од того, што єст. Нашы травмы як народу можна бы записати в грубій книзі, але тот короткій перегляд старчыт жебы заховати ясніст переказу.

Первістна форма вымазуваня Русинів мала місце в часі мадяризациі в Австро-Мадярах в роках 1867-1918, коли то уряд в Будапешті прібувал асимілювати своі меншыны до бытя Мадярами. Тота зрада закінчыла веце як тисячлітні справедливы реляциі медже тыма групами. Некотры з нашых історичных постаті з дня на ден стали ся Мадярами в історичных книжках, русиньскы назвиска змінили ся на мадярскы, а примусове вчыня мадярского языка як єдиного стало ся нормом.

В елітарным дискурсі часте было стверджыня, же вельо люди на селах того власні хтіло. Наш будитель Александер Духнович (1803-1865) достерюг тот проблем уж скорше як в 1867 р. і уж в роках 1840. розпочал першый великій рух ґу інтелектуальній автономіі Русинів. То започаткувало роботу пару нашых героів, што утримали нашу достоменніст як жыву навет в найгіршых часах.

В тым окресі наступила еміґрация до Америкы. Початково была она звязана з економічным хосном, бо териториі, якы лишали Русины, были найбіднійшы в цілым субконтиненті. Хлоп, што робил в Америці пару років, міг вернути дохыж, купити ґаздівку і іщы остало му грошы. По даякым часі вельох Русинів ся лишыло в Америці з причыны штораз гіршой політычной ситуациі тамтого часу. Не знатя, як вельо Русинів остали страчены в наступстві той політыкы, але што найменше парудесят тисячы ся асимілювало.

Перша світова война принесла наглу зміну і закінчыня попередніх форм політычного гнобліня. Тепер, коли Австро-Мадяры были в стані войны з Росийом, карпатскых і галицкых Русинів (обі групы в тым часі мешкали в Австро-Мадярах) постерігано як потенцийне загрожыня зо взгляду на іх русофільскы конотациі. Русофільство в тым контексті односит ся до окрисленой збіркы ідей о достоменности потомків Руси і іх звязку з державами, в якых прожывали.

Первістна Русь была получена як конфедерация. Навет в процесі самодільного розвитя Москвы на Східній Руси і влучыня західніх обшыри през Річпосполиту зачали являти ся поважны політычны поділы, такы як спомненый скорше поділ на Москали і Русинів. В звязку з тым ідея зъєднаня Руси в рамах єдного королівства была притігаюча для груп, котрым грозила асиміляция.

В часі войны австрийскій уряд вюл політыку масовых репресий і вынищыня русиньского населіня. Мордуваня діячів без судового процесу было на Лемковині барз часте, а з розказу уряду збудувано першый в Європі концентрацийный лаґєр Талергоф. То гын тисячы Лемків-Русинів і галицийскых інтелектуалістів згынуло в страшных обставинах. Нелюдскы подіі з лаґру были описуваны в ґазетах такых як «New York Times», де брутальніст подій представляно през реляциі свідків. Без остережыня, хтоси міг быти спутаный мотузом і забитый ножом в бараку. Часто припадкове «штуркніня» стражника могло скінчыти ся смертю. На терені бывшого лаґру побудувано лотниско, а його жертвам не поставлено ниякого памятника. Австрия доднес не признає ся до своіх злочынів. Ци можна собі уявити, жебы нацистскы лаґры были так цільово забываны?

Окрем тых діянь уряд Австриі розпочал процес цілковитой делеґітымізациі Русинів. З причыны того, же украіньска достоменніст была постерігана як менше ворожа взглядом австрийскых урядів, промувано єй серед Лемків-Русинів і галицкых Русинів, мимо же была то ім вібча ідея. Не можна было быти просто Русином, бо было тото постерігане през владу як підозрене. Місцевы інституциі осталы знищены, а іх украінофільскы одповідникы могли свобідні діяти.

Тот процес знущаня ся был кінцьом русиньского народу —вышол з войны покривдженый, але жывый, хоц уж без своіх найвекшых лідерів і інтелектуалістів. Рік 1918, якій означал конец войны, однотувал тіж першу правдиву пробу узысканя през Русинів народовой незалежности. 5 грудня 1918 р. група 500 Русинів зо 130 сел оголосила повстаня Лемківско-Русиньской Народовой Республикы. На єй челі станул Ярослав Качмарчык, Лемко з Білцаревы. Офіцийні границі той лемківской республикы обнимали праві цілу етнічну Лемковину і некотры териториі на заході.

Была то гідна проба, навет як міцно здезорґанізувана. Новый уряд не был в силі утворити сильну центральну владу. Шыроко знаный єст опис Симеона Пыжа з його книжкы «Коротка істория Карпатской Руси». Кажде село мало власну раду, яка піднимала рішыня, што іщы барже ослабляло державу як ціліст. Люде не розуміли і не прібували поняти реальности товдышніх політычных подій. Вкінци, коли прилучыня ся до Росиі было неможливе, Лемкы рішыли долучыти ся до своіх братів і сестер на Підкарпатскій Руси.

Мы, русиньскій нарід, прожываючый в близкым осадництві в полудньовых частях галицийскых адміністрацийных єдиниц Нового Таргу, Нового Санча, Грыбова, Ґорлиц, Ясла, Кросна і Санока не хочеме быти влучаны до польской державы і прагнемне ділити долю нашых братів [прожываючых] в повітах спіскым, шарискым і земпліньскым як єдна неподільна ґеоґрафічна і етнічна єдиниця.

5 грудня 1918 р.

На жаль, тот плян николи не дождал ся реалізациі. Так товдышній ґубернатор Підкарпатской Руси, Григорий Жаткович, Русин-Американин, як і Чехословация і Польща, противили ся тій інтеґрациі. Остаточні, польска влада розвязала лемківску Республику в 1920 р. і поставила єй ведучых перед судом. Тоты процесы были барз лагідны, порівнуючы з тыма, што іх мали Украінці во Східній Галициі, а по іх закінчыню польскій уряд в векшыні лишыл Лемків в спокою. Была то єдна з вельох причын, што довели до значучой ріжниці в постеріганю польской державы през тоты дві групы аж до Другой світовой войны.

Террор в Богеміі в реляциі конґресмена Меділла Маккорміка

New York Times, 1917

Русины на Підкарпатю досвідчыли цілком інчого світа. Подібні як Лемкы, векшына Русинів по закінчыню войны хотіла прилучыти ся до Росиі. Не было тото можливе з лоґістычного пунту виджыня, бо Польща контролювала великы обшыри західньой Украіны і Білоруси знаны як Кресы. Найбарже высунена на захід част бывшого Совітского Союза і східня границя Підкарпатской Руси были одділены од себе о што найменше 200 км. Хоц велика част політычной клясы Русинів в тамтым часі домагала ся даякого рода незалежности, уряд Вільсона в Америці повіл ім, же єдином реальном опцийом было бы влучыня до Чехословациі.

В рамах той умовы східня част Карпатской Руси (з вылучыньом Пряшова) достала бы автономію. Так як в припадку вельох медженародных добесідувань з того часу, обітниці не реалізувано до кінця. Автономія Русинів была што найвеце нотатком на папери і першым сучасным проявом зінтерналізуваного підпорядкуваня нашого народу. Чехы і Словакы заполнили провінцийональный уряд, якій сам мал і так невелику владу порівнуючы з тым, што му обіцяно. Отчызна Русинів была тіж постерігана як еґзотычне, заостале місце, якому бракувало цивілізацийного розвою порівнуючы з рештом державы.

Уряд Чехословациі был і некомпетентный, і контролюючый. Домашня война в Росийскій Імпериі причынила, же вельох бывшых украіньскых войсковых і інтеліґентів оселило ся на Підкарпатскій Руси в ціли украінізациі той обшыри. Чехословацкій уряд нич не зробил, жебы тото стримати. Місцевы Русины были піддаваны маніпуляциі през украіньскых націоналістів з помочом ріжных економічных і культуровых середків. Ідеі Духновича і русиньскій язык зачали быти поступом часу вымазуваны, бо были цілком сперечны з новом фальом теорий о украіньскости Карпатской Руси. Найгірше мало прити по перевороті 1938 р., якій обалил леґальный уряд Підкарпатской Руси.

То, што буде знане як проєкт Карпатской Украіны, уформує обставины для найгіршой епохы в істориі Русинів. Украіньскы націоналісты з Галичыны утворили армію піхоты знану як Карпатска Січ, што перекрочыла Карпаты і заатаковала чехословацкы войска, коли чехословацка держава ся уж розпадала. Наконец мали успіх і оголосили т. нз. карпато-украіньску державу. Допомагала ім жменька місцевых Русинів, такых як Авґустин Волошын, якых можна бы днес окрислити як політычных опортуністів, підчас коли участ решты населіня в уряді або арміі была праві зерова.

Карпатска Січ была ідеово стисло повязана з ультранаціоналістычныма групами в західній Украіні, такыма як ОУН (Орґанізация Украіньскых Націоналістів), што была одповідальна за масакру Поляків на Волыни і помагала нацистам в масовых мордах Жыдів в Украіні. Тоты реґіоны были місцьом реґулярных антисемітьскых поґромів в попереднім столітю, коли на Підкарпатскій Руси в цілій єй істориі не дішло до ани єдного. Мимо вшытко, мадярска армія знищыла малу армію Карпатской Украіны і офіцийні заанектувала територию, котром рядили уж інакше, як дотепер. Тым разом уряд Мадяр фактычні помагал русиніфікациі Підкарпатя, што тырвало праві пят років. Тота част Карпатской Руси была в руках Мадярів до 1945 р., коли остала прилучена до совітской Украіны під претекстом, же єст то украіньска етнічна територия, і остала переменувана на Закарпатску област. Так зачали ся Декады Молчаня.

Декады Молчаня то час медже 1945 а 1991 роками, коли вшыткы державы, де прожывали Русины (окрем Югославіі) зделеґалізували русиньску достоменніст і язык. Окрисляня ся як Русин вязало ся з небезпеком вязниці або, што гірше, смерти. Вязи медже Русинами а іх дідицтвом остали зорваны зо взгляду на консеквенциі іх продолжаня. Комунікация медже Русинами в отчызні а дияспором остала втята, так само было навет медже русиньскыма реґіонами.

Непроникливы границі медже Совітскым Союзом а його ріжныма сателітами означали цілковитый конец буд-якого диялоґу. Грекокатолицка церков тіж была переслідувана, а вельох реліґійных лідерів остало страченых през совітску владу. Решта мусіла діяти в подземлю, як хотіли перетырвати.

Нашы люде были примушаны до приниманя новых етнічных достоменности і ходжыня до специяльных шкіл, створеных до спераня той штучной конверсиі. Напримір, Русины з Пряшова мусили выберати, ци ідентыфікуют ся як Словакы, ци Украінці, при чым векшына выберала першу опцию. На Підкарпатскій Руси украінізация была квестийом державной політыкы і тырват од часу анексиі Підкарпатской Руси в 1945 р. доднес. Русиньскій язык стал закарпатскым диялектом, а русиньска культура – закарпатском культуром. В Румуніі, де лежыт невелика част Гуцульщыны, єй населіня тіж остало окрислене як Украінці. Каждый, хто ся противил тым обставином або гварил правду о ситуациі, был скоро вязненый або караный на грошы. Аж по занепаді Желізной Завісы в 1989 р. і Совітского Союза в 1991 р. ситуация зачала зміняти ся на ліпше.

В тым часі ціла Лемковина остала знищена в 1947 р. згідні з ідейом, же Русины то Украінці, а стриманя діянь Украіньской Повстанчой Арміі вымагало цілковитого усуніня Украінців, што іщы прожывали в Польщы. Называт ся тото лемківскым етноцидом і было кулмінацийом політыкы, што зачала ся од Австрияків і украіньскых націоналістів і тырват доднес в сучасній Украіні. Праві вшыткы лемківско-русиньскы села осталы доцяп згорены або заселены Поляками по выгнаню Лемків. Чехословацкій уряд был тіж тому винный, бо запер границю з Пряшівском Русю, стримуючы Лемків перед втіканьом гын. Каждый, кого не убили, остал переселеный до західньой Польщы, де вельох з нас прожыват доднес, з вынятком 10 000, якым повело ся вернути од кінця 50. років.

Доднес одчуваме наслідкы тых подій в русиньскых реґіонах. Тридцет років миру і узнаня в векшыні держав, де жыют Русины, не усунуло пятна з минулого. Реальніст єст така, же векшына з нас жыє з ним доднес. Політыка Украіны полігат на декляруваню, же Русины сут Украінцями, а в міру як уряд Украіны ставал ся штораз барже націоналістычный, пробы вымазуваня Русинів сут штораз выразнійшы. Тепер зас люде на Підкарпатю сут арештуваны за выповіданя ся против діяням державы і наступує полный атак на русиньску культуру. Навет Русины-Американы, такы як Анди Варгол, сут узнаваны за Украінців з помочом пропаґандовых досліджынь і Міністерства Заграничных Справ. Таблиці з назвисками локальных русиньскых героів сут зміняны на мена украіньскых націоналістів під видом десовєтызациі.

Нашы культурны інституциі праві в цілости фінансуваны і контролюваны през державны уряды Словациі, Румуніі і Польщы, якы боронят буд-якых діянь поза усталеным з горы курсом. Не може быти бесіды о автономіі ци перепросинах за подіі з минулого. Тоты же уряды не зробили нич, жебы боронити прав Русинів на Украіні і на каждым кроку поперали інтересы Заходу.

Дякуючы величезній борбі, мы іщы жыєме і сме близко найвысшого рівня русиньской свідомости од часів Другой світовой войны. Новы проєкты являют ся на цілым світі, як николи скорше, а десяткы люди в Європі і за єй границями дознают ся о своім походжыню. Велика част з них хоче скінчыти наше вымазуваня. Єднак його загрожыня ся не зменшыло, бо сме несвідомы його істориі і засягу. Праві кажда інтеракция, яку маме з тыма, што нами рядят, єст назначена динаміком підпорядкуваня.