V svitli ostatnich rozdiliv na temu formuvanja Rusyniv i istoryčnŷch obstavyn ich utysku, treba tiž šŷrše opysaty najtrudnijše vŷzvanja, pered jakŷm stojat Rusynŷ. Holovni toto, jak dvi narodovŷ koncepcyi podilyly susidni narodŷ i zas budut ich dilyty. Jest to reljacyja medže ukrain'skŷm i našŷm narodamy. Treba zrozumity, že choc tot rozdil bude dolhij, to joho cilju jest predstavyty dost kontekstu dlja tŷch, što ne majut o tim osnovnŷch znan'. Odpovid na zvidanja, čom sme tak syl'ni lehkovaženŷ prez tot narid, bezposeredn'o dovede nas do odpovidy, jakŷch hljadame.

To napravdu tragična, ale nezaperečal'na real'nist: zaklja ukrain'skist bude istnuvala tak jak dnes, ne skinčat sja svarŷ medže karpatorusynamy a Ukraincjamy. Žebŷ pojasnyty, čom tak jest, musyme najperše zrozumity ambicyi samoj Ukrainŷ, tak v sučasnŷm, jak i istoryčnŷm konteksti, a tiž toto, što ona posterihat jako sut' svoho istnuvanja. Z jednoj stranŷ mame do dila z posterihanom viktymizacyjom Ukrainciv, jak važnom častju ich narodovoj istoryi (jak i v nas i vel'och inčŷch narodiv). V tŷm prypadku sut gu tomu pryčŷnŷ.

Ta osoblyva tendencyja do posterihanja opresyi mala istoryčni i ma sučasni politŷčne popertja. Planne odnošŷnja vzhljadom ruskŷch chlopiv bŷlo častŷm javyskom vikamy, po padinju ruskŷch deržav prez naizdŷ Mongoliv. Deržavŷ z zachodu kolonizuvaly totŷ davnŷ korolistva, a vekšŷna Ukrainciv, što sja našly v zasjahu toj cyvilizacyi, bŷla prymušena do žŷtja na malen'kŷch gazdivkach, de lem što mohla prožŷty. Vekšŷna hrošŷ bŷla oddavana šljachti v zamkach abo mistach. Što cikave, vel'och, što ne mohly toho znesty, zname dnes jak Karpatorusyniv, ked vtekly v horŷ, i zaporoskŷch Kozakiv, ked pišly na dykŷ polja.

Choc ne lem totŷ, što teper sut Ukraincjamy, bŷly panščŷnnŷma chlopamy v Ričpospolytij oboch narodiv i Rosyjskij imperyi, ich regionŷ naležaly do najbidnijšŷch v jevropi. Sama halycyja bŷla posterihana jak pravdopodibni najbidnijša zemlja v ХІХ v., navet z jej bohatŷma natural'nŷma zasobamy. Holod pustošŷl zemlju što paru rokiv. Zarazŷ nyščŷly cilŷ sela i polovynu naselinja takŷch mist jak l'viv. Ked zlučŷty toto z faktom, že rjadyly nyma ne svoi, a etnični čudžŷ ljude, tjažko sja čuduvaty, čom v kul'turi, osoblyvo v zachidnich ukrainciv, zvučŷt tak syl'nŷj hniv.

Toto počutja ostalo iščŷ zmicnene prez dijanja rosyi v poperednich stolitjach. V časach rosyjskoj imperyi istnuvala zložena politŷka asymiljacyi, što zakazuvala ukrain'skij jazŷk, a carskŷ dekretŷ dovely do pereselinja zaporoskŷch kozakiv do Kubany prez Katerynu Velyku v 1775 r. V časi sovitskoho panuvanja vekšŷna ukrain'skŷch žŷteliv Kubany ostala asymiljuvana z Rosyjanamy, a ukrain'skje naselinja zmenšŷlo sja z 49% v 1926 r. do lem 1% v 2002 r. Ale treba spomnuty, že charakter takŷch podij v tŷm časi bŷl zloženŷj. Sovitska vlast, kotra pryznala takŷ regionŷ jak Donbas i Krŷm Sovitskij Ukraini, spolnyla vel'o real'nŷch mrij ukrain'skŷch nacionalistiv. Totŷ rišŷnja umožlyvyly legal'ne prylučŷnja obšŷry zameškanŷch prez rosyjsku etničnu vekšŷnu do Ukrainŷ, što dovelo do trudnosty po 1991 r. Čom vlast tak rišŷla jest radše nejasne, z vŷnjatkom prypadku krymu, jakij ostal podaruvanŷj prez Nikitu Chruščova, što sam bŷl Rosyjanynom z Ukrainŷ.

Sučasnŷ probŷ vtručanja sja v spravŷ Ukrainŷ, rosyjsko-ukrain'ska vojna v 2022 r., navet ked ma geopolitŷčnŷ pryčŷnŷ, lem pohlubljajut napjatja. To štosy, što taktŷčni rozumnŷ politŷkŷ v Ukraini už vŷkorystaly na svij chosen. Očŷščŷnja z rosyjskoho vlyjanja protjahom ostatnich 24 misjacy bŷlo najbil'šŷm v istoryi. Toto jest važne, ale to iščŷ ne všŷtko. To lem pojasninja možlyvosty motyvuvaty dijanja strachom, ale ne polna pryčŷna, dlja jakoj ne možeme v pokoju spilistnuvaty. Pravdyva nebezpeka ležŷt v ukrain'skŷch ambicyjach buduvanja vlasnoj imperyi.

Istnuje syl'na žažda tak nacionalistiv, jak i nenacionalistiv, žebŷ ne lem z'jednaty istoryčnŷ ruskŷ korolistva abo inakše povidžene, ruskje naselinja poza Moskvom, ale tiž maty vladu nad zemljamy zdobŷtŷma prez kozackŷ naizdŷ po prysjahninju virnosty car'ovy v 1654 r. To sut dijanja zaporoskoj i Kuban'skoj Kozackŷch sičŷ, z jakŷch lem druha lyšŷla sja v legal'nij formi dodnes, choc, jak už jem spomnul, ne ma už pravdyvi ukrain'skoho charakteru. Tekstŷ i slova, osoblyvi pry sučasnŷm stani politŷkŷ, možut lem dakus pomočŷ v zrozumlinju cily konkretnoho ruchu. Prynosjat ony radše lem osnovnŷ informacyi do analizŷ real'nŷch rišŷn'. Ked smotryme lem na filosofskŷ interpretacyi, ne vydyme druhoj stranŷ toho, što sja dilo. Holovni v prypadku Ukrainciv treba sja prysmotryty istoryčnŷm politŷčnŷm žadanjam, žebŷ zrozumity mriju nacyjonalistiv. Ponyže nachodyt sja mapa stvorena dlja proponuvanoj ukrain'skoj deržavŷ, jaka ostala perekazana urjadnykam prez ukrain'sku deljegacyju na myrnij konferencyi v paryžŷ v 1919 r.

Totu mapu vŷrižnjajut dvi ričŷ. Po perše, barz vŷrazni vydno, že cila Karpatska Rus' nachodyt sja v proponuvanŷch hranycjach deržavŷ. Tu už možna pryznaty, že formuvanja sja ukrain'skoj dostomennosty jak suverennoj deržavŷ od samoho počatku operalo sja po časty na vlučŷnju v joho hranyci karpatskoj rusy. Po druhje, vydyme vlučŷnja pilnično-zachidn'oho Kavkazu, Besarabii, Kubany, Krŷmu i značnoj časty Polisja. Chocki tota mapa jest interesna v svoich fantazyjach, to lyšat sja iščŷ kvestyja narodovŷch menšŷn. Totŷ zemly, ne tilko v prypadku kubany, ale už z pevnistju na kavkazi i v Besarabii, bŷly etničnŷma otčŷznamy inčŷch narodiv, zaklja ne spacyfikuvaly ich Kozakŷ.

Prošlo toto na bezposerednij rozkaz rosyjskoj imperyi, zato ne prypysuje sja ciloj vynŷ za totŷ etničnŷ likvidacyi lem ukrain'skij ideologii. Choc, idučŷ dal'še, stverdžŷnja, že totŷ naichanŷ zemly sut istoryčni ukrain'skŷma (jak v prypadku Budžaku, Krŷmu i bŷvšoj Novorosyi, ked budeme sja trymaly lem sučasnŷch hranyc i ne braly do uvahŷ samŷch sebe), jest politŷčnom validacyjom vel'och skorijšŷch imperyjalistŷčnŷch zločŷniv, jakŷ zminyly etničnŷj charakter tŷch terytoryj. Ne treba bŷty bortakom i dumaty, že bud-jaka deržava lyšŷt zemlju pro takŷ filosofskŷ pryčŷnŷ, ale otverat toto perspektŷvu na ukrain'sku dumku v časi formuvanja toj deržavŷ.

Navet v časi tvorinja toj mapŷ etničnŷ hrupŷ bŷly barz zrižnycjuvanŷ jak ide o ljudnist. Krŷm, tak jak i dnes, bŷl holovni rosyjskom terytoryjom z rižnŷm čŷslom krŷmskŷch tatariv. Besarabija bŷla v velykij miri zameškana prez Bulhariv i Moldavan, bo tot region bŷl integral'nom častju moldavii do jej prylučŷnja do rosyjskoj imperyi v 1812 r.

Žŷteli zachidn'oho kavkazu tiž stanovyly značnu čast naselinja pered tŷm, jak bŷly ostatočni usunutŷ. Vŷhljadat na toto, že tam, de kolysy meškal choc jeden Ukrainec, zemlja bŷla do vzjatja. Teper, koly dekotrŷ z tŷch zemel i etnosiv ostaly integral'nŷma častjamy suverennoj deržavŷ, ochota zatrymanja ich na vse jest velyka. Rolja, jaku Kozakŷ majut dnes v dumanju o ukrain'skij deržavnosty jest dobrŷm dovodom na toto, že ambicyi spered stolit'om doteper vlyjajut na vnutrišni spravŷ.

Obraz ukrain'skoho Kozaka jest obrazom ljubytelja svobodŷ i opornyka protyv moskovskij deržavi, a ne ubyjci Čerkjesiv cy zločŷncja na dykŷm poly pid rozkazom carja, o jakŷm teper tak otvoreno besidujut jak o istoryčnŷm hubytelju ich zemly. Vsjakŷ spomynanŷ vŷsše probŷ dokladnoj charakterystykŷ toho didyctva strityly sja z syl'nŷm oporom i to ne bez pryčŷnŷ. Pryznanja sja do vlasnoho imperyjal'noho mynuloho pomohlo bŷ lem zdestabilizuvaty ukrain'sku psychiku, bo pidvažat tak vel'o osnovnŷch dlja nej pravd.

Ked lyšŷme na strani inšŷ važnŷ kvestyi, to panslavistŷčnŷj imperyjalizm jest osnovnŷm problemom, pro kotrŷj tak tjažko jest nam ostaty uznanŷma. Žažda včŷnyty ukrainu synonimom ruskŷch zemel i kozackŷch terytoryj tvoryt sytuacyju, v jakij dozvolinja suverennosty Rusynam zminjat samu definicyju toho, što označat bŷty Ukrainc'om. Ukraina ne bŷla bŷ už ruskŷma zemljamy medže Rosyjom a Zachodom, ale čŷmsy, što možna vŷbraty. V takij interpretacyi neje miscja na ostatočnŷ odpovidy, lem velyka sira strefa i potencyjal'na balkanizacyja.

Možna zvidaty, jaka tu jest rižnycja do našoj koncepcyi Karpatskoj Rusy? Možna toto vydity lem jak borbu medže dvoma ideologijamy, ale to lem tovdŷ, ked posmotryme na zovnišnju stranu toho egzystencyjnoho konfliktu. Peršom kvestyjom, jaku treba porušŷty jest to, že zemly našoho narodu mirjajut sja z pomočom lokal'nŷch atrŷbutiv. Toto, što nazŷvame rusyn'skŷm, bere sja z toho, v jakŷch regionach sja besiduje po rusyn'skŷ (jazŷk, jakoho Ukrainci ne rozumijut), z istoryčnoho istnuvanja zemly, kotru vikamy uvažano za Karpatsku Rus', z voli ljudy identŷfikuvaty sja inakše, a tiž zo spil'noj travmŷ, jaku sme perežŷly. Hev ne treba perekonuvaty vekšŷnu do toho, što jest rusyn'skist, mŷ lem toto dookrysljame. Ne možna toho povisty o Ukraincjach v takij samij stupeny.

Ony ne diljat z namy našoho jazŷka, ne perešly prez totu samu travmu ostatnich 155 rokiv i na každŷm kroci pribuvaly eliminuvaty perekonanja našoho narodu. Z našoj perspektŷvŷ neje to nyč inčoho jak virus, što pribuje znyščŷty nas jak narid, bo ich projekt ne dozvaljat žaden krok poza hranycjamy, jakŷ ony vŷznačŷly. Tot fakt, že dostomennist Rusyniv ne lem vŷchodyt poza totu koncepcyju, ale vŷbuchat prez nju v sposib, jakij ideovo jest ne do prynjatja, pryčŷnyl dnešnju sytuacyju. Všŷtko inče, što sja odnosyt do napjatja v našŷch reljacyjach, ma minimal'ne značŷnja.