Вступ

Од року 1989 сталый ріст русинського ідентітета, процвітаня русинів тото офіційна лінія теперішньой русинськой політичной еліты (істеблішмента) – але тота лінія ниґда не была дуже пересвідчива. Кедь думам за свою скушеность у русинськім актівізмі, історія о сталім тридцятьрічнім пробуджіню не одповідать тому, што-м сам зажыв у діаспорі або в часі недавной вандрівкы до вітцівзнины. Правді быти, не принимам ани саме тверджіня, же мы ростеме – наспак, казав бым, же сьме як народ зажыли стаґнацію, кедь не упадок, уж од кінця 2000. ци зачатку 2010. років. Приблизный орієнтаційный пункт про тоту дату – діяня Димитрія Сидора, націлені на суверенітет Підкарпатськой Руси і його засуд в українськім суді, што, як ся видить, привело русинські інстітуції до гіршых орґанізаційных методів. Выслідком того стало веце ваганя перед розшыріньом границь допустимых задач, што видиме в ушыткых русинськых орґанізаціях і меджи окремыма особами, як і жаданя йти дале в бік політичного інтернаціоналізма. Тым не хочу повісти, же тото была єдина причина стаґнації, і не хочу дати оцінку самій тій особі – тото быв лем послідній гвізд у деревищи сістемы, што была годна домагати ся дакотрых успіхів наперек своїм немалым ґанчам.

Перед тым, як перейти дале, важно надголосити, же слідуюча часть текста не говорить за лож або неправду в обычнім, узькім смыслі тых слів. Місто того ся думать на аналізу неправды в структурі самых інстітуцій. Тото суть хыбы в тім, як тоты орґанізації были упорядковані на зачатку, а люде, што ся тых хыб тримлють, часто сліпі до реалности. Така «неправда» зачинать свій властный жывіт, окремый од єдной особы. Але веце непокоїть друга ґрупа люди – тоты, што повторяють і рядять ся тыма ідеями, знаючи, же они неправдиві.

Скорі як перейду до свого модела оціньованя русинськых інстітуцій, подам дакотрі важні факты й посудкы, жебы підперти свої слова о упадку русинства. Ниже майважні з них:

• Хоть при списованю 2021. року в Словакії звышило ся число задекларованых русинів, змалили ся числа русинського языка.
• За послідні 15 років не были ниякі великі ґеополітичні зміны про русинів; не выліпшила ся сітуація з вызнаньом русинів в Україні.
• Середній вік членів діаспорных орґанізацій Сіверной Америкы ся приблизив пензійному. Пропорція молоджавы в дакотрых орґанізаціях під 10%.
• В орґанізаціях не є основателів або чоловых актівістів молоджых поколінь (віком до 30 років).
• Світовый конґрес русинів не подав ани єдно значуще рішіня або проєкт за послідні 15 років.
• Орґанізаційна структура на Підкарпатській Руси фраґментована, без централной інстітуції або конкретных задач.
• 30 років по ліквідації Совітського Союза не є ани єдной карпаторусинськой політичной орґанізації (не обзираючи ся на выбраного меншинового посланця в Румунії).

Тото суть і факты, і кваліфіковані посудкы. Напримір, моє тверджіня о ґеополітичній стаґнації ся операть на дакілько пунктів. Першый – не є законів або даякого другого проґресу на пути вызнаня в Україні. Другый – окрем Україны русины вже были вызнані там, де треба, і не дістали потім ниякі другі прівілеґії (напр. автономію). Число молоджавы під 10% знам з бывшой роботы у веденю членства Карпаторусинського общества в ЗША (Carpatho-Rusyn Society), майбілшой русинськой діаспорной орґанізації. Мав єм можность подробно оцінити інформацію о членох. Дакотрі пункты – о Підкарпатській Руси або Світовім конґресі – належать до тых, де тяжко дістати точні дані, але хто ся добрі розуміє у русинськім рухови, порозуміє і мій посудок.

Кобы сьте ся хотіли дізнати веце за даякый з тых пунктів, напиште ми на [email protected], дам вам одповідь. Ту лем про куртость не доказую каждый окреме. Годно быти, же ся за них даколи возьму в будучім звіті.

Модел

Подля моїх оцінок, модел, што майліпше пояснює теперішні засады русинського діятельства – закладені обовязкы статичности (ЗОС). Кедь накурто, у теперішню структуру русинськых орґанізацій закладене велике число стімулів і обовязків лишати ся статичныма. Тото ся тыче як лідерів, так і задач орґанізацій. Про наш трафунок тото барз характерно – зато люди, што выйдуть за границі, прокладені нашыма обовязками, вылучать із уплывных позіцій, а простір потенційных задач орґанізації буде ограниченый. Выслідком будуть некомпетентні лідеры і слабі інстітуції.

Тота теорія нелінійна – значить, про наш розвій не доста рішити єдну конкретну проблему. Ту йде о процес гляданя многых накладеных на нас обовязків статичности і їх акуратноє направленя. Мож думати, же число нашых ЗОС намного білше, як у сосідных народів. Сесь вопрос комплікованый, але мож назвати даякі основні причины, як то статус недержавного народа і бідность на капітал. У дакотрых трафункох мож найти чотыри-пять обовязків, што сперають русинам проґрес до ліпшых позіцій. Жебы проілустровати тоту теорію, побзераєме на єден приклад – структуру фінансованя нашых інстітуцій.

Економічні стімулы

Векшына главных русинськых орґанізацій такых держав, як Словакія або Сербія, дістає фінансы з державных меншиновых проґрамів. Тот метод фінансованя не дає можность выйти за границі становленой структуры. Така орґанізація стратить фінансове забезпечіня свого діятельства, а на єй місто прийде конкурент, што буде «бавити подля правил». Тот механізм за єдным разом філтрує лідерів – тым, што ся не тримлють тісных границь, укажуть на двері про перспективу страты пінязів.

Заключеня

Прості причины, описані горі, дають приклад нашому народови і вылучають прекрасных людей з шорів нашых лідерів. Розуміня ЗОС і їх выслідків годно помочи їх еліміновати. Часто мусай буде ламати старі інстітуції і наново осмысльовати рисы ідеалного русинського лідера. Кедь успішно тото зробиме, зліпшиме шырокый уровень компетентности не позераючи на то, ци маєме конкретну кінцьову задачу.