Obzerajučy mapu Karpatskoj Rusy Pavla Roberta Magočija, myslju, ne lem ja sja furt dyvuju «faktovy», hejby pilnično-vschidna hranycja rozseljinja karpatorusyniv 1:1 sja schodyt z poljityčnom hranycjom Zakarpatskoj oblasty Ukrainy:
Ja ne chcu hanyty nonu mapu, lem zaznaču, že ona konečnji potribuje daljšoho opracovanja… a žeby jej dobri opracovaty, musyme sy zas daty odpovid: «chto taky karpatorusyny?»..
Ne sekretom, što karpatorusynska ideja najvece sja sperat na etničnist. Tak my zname, že v zakarpatskoj oblasty, prymirom, desy pid užhorodom, žyjut karpatorusyny. Ne vdajučy sja v zajvy detajly, karpatorusyny – to: slavjane (vschidny), greko-katolyky / pravoslavny, avtochtonyJuž za tyma kryterijamy možeme odrižnyty miscevych karpatorusyniv od innych narodiv: madjare – ne slovjane, katolyky; slovaky – slovjane, lem zachidny, katolyky; rumuny – choc greko-katolyky / pravoslavny, lem ne slovjane; moskalji – i slavjane vschidny, i pravoslavny, lem ne avtochtony – čudžyj narid. Spravedlyvo djije podibna «filjtracyja» i desy kolo rachova, kolo jasjinja, de žyjut huculy. Huculy sut vschidny slovjane, greko-katolyky / pravoslavny i avtochtony. Otže, huculy – takoj karpatorusynamy? Povim napered – NJIT!
Istoryčnji huculy pryšly «na Zakarpatja» z halyčyny. O tim hvarjat stary ljegjendy:
Selo Jasjinje: Za ljegjendom, halyčanyn ivan struk pas na tim bocji ovec, ale raptovyj hlubokyj snjih ne dal mu perehnaty otaru domiv. Vivčar zrobyl z jasenja košar na ucji, a sam pišol do svoich. Koly sja vernul, ivan zastal otaru cjilom i zdorovom. Na znak vdjačnosty panu bohu vin postavyl derevjanu cerkovcju, jaku nazvaly strukivskom, a jasjinj stal symboljom i nazvom sela.
Strukivska cerkov (postavlena 1824-ho roka), s. Jasjinje
Hnes huculy jasjinja dobri pamjatajut ob ivanji Strucji. Na herbi s. Jasjinje zobraženo vivčarja i. Struka, jasjinj i otaru ovec:
Cy ne je taka dobra pamjat znakom, že huculy barz šanujut svoje halyckje korinja?!
Podibno ljegjendy o halyčanach znachodyme tjiž z innych huculjskych sel, prymirom, z sela Kvasy: «isnuje dekiljka starovynnych lehend ščodo zasnuvannja sela Kvasy. Za odnijeju z nych, peršymy poselencjamy u maljovnyčij dolyni buly vtikači-kripaky z-za perevalu, jaki, aby pozbutysja panščyny, oseljalysja v cij, vkrytij hustymy lisamy, miscevosti. Tak, u davnynu vid ljutoho pana z Halyčyny v dolynu Čornoji Tysy vtekla žinka z dvoma donjkamy-krasunjamy. Spočatku jšly vony hirsjkoju vozovoju dorohoju. Pislja tryvaloji i vysnažlyvoji podoroži pryjšly do velykoho kamenja i sily vidpočyty. Z toho času ce misce zvetjsja «babyn kaminj»…» («lehendy huculjsjkoho kraju»)
Dovid, že huculy, najperše – staršy huculy, barz asocyjujut sebe z halyčynom trafyl sja i menji samomu, v 2018-im rocji, koly-m ichal potjahom kyiv-rachiv. Ja z pryjateljamy zobraly sja na vycječku v hory na tak zvany «huculjsky aljpy» – na Marmarosy. V stanjislavi (ivano-frankivsku) do našoho kupe pidsjil jeden hucul (mal okolo 60 rokiv), kotryj jakraz sja vertal domiv do s. Lazeščyna. Hucul grečnji pozdorovyl nas, odtak zjvidal sja de a odkalj my ichame. Jak vin lem včul, što my ichame zo ljvova, rad povil: «halyčjene, svoji!», – i stal nam opovidaty jak mu trudno teper gazdovaty v horach, jak vin zberat v ljisji hryby, jak ony v selji besjidujut (napryklad, bandurky (krumplji) nazyvajut «ripa») a tak dale. Medže tym, vin ne raz povil, že «po sej [zakarpatskyj], i po tot [halyckyj] bik – kji samy hucule», že v stanjislavi a ljvovi – «svoji» i… naj mene vybačat, cytuju: «tam [machajučy rukom na zachid], zakarpakje – se temnji ljude», – jasno oddjiljajučy huculiv od «zakarpatja», lučačy huculiv z halyčynom.
Do slova, navet hneska toramy (potjahom) do tych zakarpatskych huculskych sjil možna dibraty sja lem z halyčyny. Ba navet put avtom z halyckoho boka do nji je ljipšyj, jak ichaty tam desy z mukačova. Za to cjila rachivščyna žyje ne lem v istoryčnych, ale i barz tjisnych ekonomičnych vjazjach z halyčynom. Dobri… lem vy mi paryrujete, što i lemky – toto tjiž halyčane – halyčane, ale karpatorusyny! Lem tu jest jeden barz važnyj moment – jazykovyj! Jak ukrainska, tak i karpatorusynska, tak i zahaljnoslovjanjska jazykoznavča škola zanosyt lemkivskyj a huculjskyj dijaljekty do rižnych grup: lemkivskyj – do karpatskoj, a huculjskyj – do halycko-bukovynskoj. Za tym podjilom lemkivskym hvaram sut blyžšy «zakarpatsky» (karpatorusynsky) hvary, tovdy koly huculjskym – halycky. Ba! Medže «zakarpatskyma» a huculjskyma hvaramy navet ne je zvykloj «perechodovosty» v ramcjach jednoho dijaljektoho kontynuma. Ne značyt to, že oba typy hvar ne majut nyč vspiljnoho, a značyt, že ich sja vdast lehko podjilyty – povisty, što v jednim selji žyjut huculy, a v druhim selji žyjut juž ne huculy, a ljude z cjilkom odminnom hvarom. Vlasnji, to desy podibno, prymirom, jak odrižnyty lemka od poljaka. Chocky i lemko, i poljak budut maly dos vspiljnych sliv, ale nazahal ljeksyčnyj, fonematyčnyj, fonetyčnyj, morfoljogičnyj, syntaksyčnyj strij ich jazykiv je rižnyj. Taky vynyky daje nam pracja h. P. Klepykova, t. V. Popova, v. V. Usačeva. Hruppyrovka juho-zapadnych ukraynskych hovorov (po materyalam «karpatskoho dyalektolohyčeskoho atlasa»), de v rezuljtatji badan sja zaznačat: «…my ne možeme nazvaty dijaljektnom grupom arealj, de vchodjat vschidnozakarpatsky a huculjsky hvary z takych mirkovan. Kiljkist rys, že okresljujut tot arealj (lučat do kupy, – prym. Avt.) Je o duže menjša, jak kiljkist rys, že ho roztynajut (djiljajut na dvoje, – prym. Avt.)»:
Tot fakt ljubyteljam jazykoznavstva, bihme, može staty tym iščy cjekavijšyj, što jak precjin pozeraty na vcchidnoslovjansky hvary zakarpatskoj oblasty pid ukrainskym vzorom (že sut dijaljektamy ukrainskoho jazyka) – to iščy sja nahlji okaže, že dijaljektnoj «perechodovosty» ne je v ramcjach… susjidskych dijaljektiv jednoho jazyka?!! 🙂 taky to spravy…
Otže, na mij vzir, jak medžy rozseljinja rusnakiv na prjašivščynji sja ne schodjat 1:1 z prjašivskym krajom, jak medžy rozseljinja lemkiv v poljščy sja ne schodjat 1:1 z adminystratyvnyma medžamy poljskych povitiv, tak i ne je što sja dyvovaty, že medžy rozseljinja karpatorusyniv v ukrainji sja ne schodjat 1:1 zo zakarpatjskom oblastjom. A što chodyt o mapu – to zas, na mij vzir, jej vartat dorobyty, a vlasnji najperše «odpustyty» huculiv do ich huculskych «brakiv-tovaryšiv» zo halyčyny a bukovyny.
Mapa huculjskych hvar
(T. Jastremska, «tradycijne huculjsjke pastuchuvannja», 2008 r.)
Награня гуцульского говора зо Закарпатской области: https://youtu.be/bof63KzsOQs (05:10)