В украийнському інформаційному просторови за послїдні рокы уклала ся дуже тверда позиція по русинському вопросови. Тверда тай дуже єднобока: ож русинськоє кываня є сугубо радікалным, вонкашньым процесом, котрый нацїленый на выдєднованя Закарпатськой области выд Украйины. Но ци так тото є направду?
Исе йде не лиш за дїла політічні, но ай даже за невтралні языкові тай културні темы. Невызнаня русинського языка самостатным тоже є дуже закапчано из сим, бо «язык тото нарȳд», — а кидь так, та «нарȳд буде просити дараб земли». Но сесе тоже не є целком правда, бо маєме повно прикладȳв, коли много дуже окремых народȳв говорят фактічно єдным языком, спомниме лиш Нїмцюв тай Австріякȳв.
Щи не так давно всьо было многым май легко, май просто, розпав ся Союз, зачало быти май слобȳдно, але туй ся появив Rock-H, котрі из сцены у Києвови гордо кажут, ож співавут по-русинськы, туй ай вызнаня народности на реґіоналнȳм уровньови Закарпатськов областнов радов, туй ай Аліна Паш на популарному ютуб-шов не ганьбит ся казати, ож у Бущинї говорят по-русинськы (тай не раз рецітує тото самоє в другых свойих інтервю). Не так давно тото было…
А дале? А дале ся зачала даяка гет-гет друга пропаґанда, котра указовала русинськоє кываня сугубо ги марґіналный ай деструктівный процес. Туй варта спомнити ай явно єднобокі никаня редакцій сайта varosh.com.ua, ай выреченя украйинськой редакції радія «Свобода», ай многі другі точкові публікації, явно нацїлені на тоталну діскредітацію русинства ги самостатного народностного кываня.
Чого ся так стало?
Сесе набізȳвно нитко не знає. Годно быти, ож люди просто боят ся повторїня того самого сценарія, котрый ся став на Донбасови. Страх, понятноє дїло, зарождат аґресію в людьох, бажаня трощити тото, в чому они видят загрозу.
Но ци є тото направду так? Кидь чесно, та щи в 90-х ходила фіґля за «сепаратистськоє Закарпатя», закидь Донбас у очох публикы быв «дарабом земли котрый годує Украйину» (накȳлко тото была правда, думайте самі). Айбо ги видите, проблемы ся зачали не там, де йих чекав медіа-простор. Детайлно аналізовати сисю ситуацію дораз не буду, тото тема другої бисїды, дниська говориме за руснакȳв.
Легко ненавидїти того, кого не знаєш
Страх — ипен исе заставлят просту чилядь метати каміньом у каждого, тко бы ся кликав руснаком. Но не завто, ож люди самі так хотят, ай скорше бо сякый образ йим указувут медіа. Тай чого якраз лиш украйинськоє медіа? Руснакы тоже жиют в Румунії, Польщи, Словакії, Сербії, Горватії, Штатох, тай много де инде, де мают офіціалноє вызнаня тай слободы демократічного общества. Чого ся не боят того міфічного «русинського сепаратізму» наприклад словакы?
Може єдным из факторȳв є тото, ож там руснакы мавут репрезентацію? У нас тоже мавут — уже ся споминало высше пару доста популарных по всюй державі люди. Но, непозиравучи на исе, у многых люди очи ся заливавут кровльов чим чувут слово «руснакы», тай привижавут йим ся не музикы тай порядні люди, як лиш міфічні (авадь реалні) радікалні персонажі, проплачені Кремльом / Будапештом / ЦРУ (выбрати трїбноє).
Легше сяк, легше ненавидїти ілузорного «сепаратішта» на інтернетови, гикой живого чилядника, котрого видиш каждый динь, выд котрого купуєш хлїб, котрый ти може пару раз помагав поносити бутор до хыжі… Бо из реалными людьми ся треба договорити, а ілузорных сепаратіштȳв ненавидїти ся дає легко.
Не красти чужоє, а твердо сокотити своє
Головный тезіс, якым пужавут просту чилядь є за тото, ож гибы окремішнȳсть русинȳв є придумана тай плачена «злыми вонкашньыми людьми». Но ци тото є правда? Як так ся стало, ож Павло Роберт Маґочій, котрого подакотры украйинські медіа обзывавут «отицьом закарпатського сепаратизму» устиг наговорити мою родину, ож они сут руснакы, кидь бȳлша частина мої родины даже не знає, тко тото? Чого Маґочія так обзывавут медіа-ресурсы Украйины в тот самый час, коли сам професор є єдным из репрезентантȳв украйинської стороны в судовому процесови межи Украйинов тай Російов? Нараз бы ся хотїло зазвідати: чого сись пес сам байлує укусити свою лабу? Но, обы ся в такому розбирати, та треба щи знати глядати інформацію, а не просто читати публікації «популарных медіа».
В украйинському інформаційному просторови шырит ся образ, ож гибы руснакы сут просто лукаві копылы, котры провбайлувут украсти выд Украйины дарабчик народа, языка, території. Сякых демонізовати барз легко! Но тото просто не є правда. Мы не пробуєме нич украсти, мы просто хочеме усокотити тото, што ай так є нашоє. Главноє про мене — бисїду. Не треба быти знаным лінґвістом, обы поняти, ож діалекты днишнього Закарпатя не раховали ся при формованьови днишнього літературного стандарта украйинського языка, што добре видко ай в ґраматици, ай у фонетици (про сесе прямо каже даже популарна дниська «Підпільна гуманітарка»). Тай понятноє дїло, — тот, кого не репрезентувут, тої репрезентації жадат. Ипен завто я пишу сесе туй свойим рȳдным языком (ци діалектом). Ипен завто сьме всї туй, — обы уповісти за ся, ож туй єсьме, ож не глядаєме суєту, ай просто хочеме, обы нашї дїти тямили, ож тко сьме, обы помнили нашоє слово тай історію. Чого йсе так тяжко?
Што из сим чинити?
Ипен сесе я зазвідав сам себе пару годȳв назад: «Што из сим чинити?» Кой «опустив им глубокый сон», та из страхом порозумів им, ож русины домак не мавут адекватної репрезентації в інтернетови. Кидь зайти на ґуґл та написати «русины», та запервоє видко было лиш всяку політично-обрамлену писанину не выд именї русинȳв. Тай ипен там дуже повно писало ся за тото ож нас ниє, ай просто є пару «плаченых актівіштȳв».
Тоды зачав им думати, як бы поміняти ситуацію, як бы указати реалных люди, як бы нас зобрати у рокаш ай на інтернетови? Сесе ня друлило было ид тому, обы ся ай зачати учити писати по-нашому, сесе ня друлило ай на колаборацію из проєктом Ecolinguist, пак зачав им ай сам ріхтовати відеа, обы подавати хоть даякый контент по-нашому.
Што можете учинити вы? Можете учинити многым бȳлше! Бо я туй сам, а уєдно нас — цїлый рокаш. Ги уже казав им высше, много тко нас не любит, ай не люблят нас, бо не знают нас. Прошу вас, узвіт ся, дайте словови «руснак» лице на інтернетови. Маєте русинȳв у родинї? Не ганьбіт ся за тото уповісти. Укажіт публици, ож туй исьме, ож люди сьме, живі, реалні, дышеме тай любиме місто, де жиєме.
На Словенську перед списованьом населїня была дуже файна акція «Сьме Русины». Люди капчали си на фейсбук на фотьку налїпку, а попиля того дуже много знамых люди, што ся рахувут русинами, записали окреме відео, де закликали чилядь не ганьбити ся свого ай записати ся руснаками на списованьови. Похожа акція была ай у лемкȳв у Польщи. Дашто сякоє хыбит ай нам туй в Пудкарпатьови. Треба нам за ся уповісти, указати тко сьме такі посправдї — живі люди, ваші дохторе, адвокаты, шоферы, робȳтникы в державных адміністраційох, громадяны Украйины тоже.