У што вірят наші нынішні лідеры, што вни думавут за одроджіня послідньых 30 рокув? Што щи май важно — якый має быти, подля їхнього назора, наш путь уперед? Нашоє третьоє інтервю: отець Дмитрій Сидор, православный сященик, голова общества Кирила и Мефодія.
Як ся знає, Вы сьте голова общества Кирила и Мефодія. Яка ціль вашого общества? Які вно мало успіхы тай невдачі?
Сперва треба вповісти, же, як потомственный русин и як русинськый священник, сын священника, я родився у фамилії старо-русинськôй, де всі до днеська обладають добрым знанієм русинського разговорного языка и языка русинôв высокого стиля, де свободно співают русинськый гімн, богослужебны, и старо-церковны, и народні співанкы по-русинськы.
Из самого діти́нства я осознавав себе русином, сыном того народа, котрый, як пу-зніше изучав имь історію, народа русинôв, котрый 1150 літ тому прийняв християнство у формі Восточного Православія от святых Кирилла и Мефодія. При сёму, народ славяно-русинôв дустав тогды переводы Святого Писанія на славяно-русинському языкови, дустав свою національну письменность, причёму, раньше от большинства європейськых народôв.
Муй дідо Сидор Юрій быв на роботах в США, штат Пенсильванія, де, як русин, став там організатором русинôв, пак прийняв Православіє, помагав там будовати право-славні церкви. А пак ся ôн вернув домÿв, и в селі пила храма поставив православный Хрест из надписьôв по-русинськы. Нянько мÿй, священник Сидор Димитрій (в монашестві став по имени Алексій) из юности дяковав у церкви, владів всіма русинськыми церковны-ми гласами и напівами, русинськыми національными акцентами читаня, співаня, – што пе-редав успішно и мені, и дякам не лем в своёму селі, а й сусідськых селах.
Як російськоє воєнноє вторгненя одобразило ся на русинському двиганю тай вашуй обществено-релиґіознуй діятельности?
Як голова общества и члены общества, та и як християне православні Украйинської Пра-вославної Церкви, публічно осудили воєнноє вторгнення, и включилися в общу роботу из усім народом. Но, при сёму, мы продовжали требовати од власти признати в Украйині не лем національность русинôв, бо то из новым законом уже и не требуєтся, а й возстанов-леніє статуса самоврядности, як субєкта межинародного права. А такж осознавали сьме необходимôсть вызнавати статус нашого народа русинов, як законного газды Краю, в складі Украйины.
Коли почалися нападкы на Украйинську Православну Церковь, русины Закарпаття нараз напомнили всім, што в 1946 годі, коли украйинські комуністы приєдновали нас, без нас, до СРСР, мы уже обладали не лем статусом суверенного народа, но и статусом Под-карпатської Руси, як русинської республіканськой державности, а єще й и як віруючі національної Карпаторуської-русинської Православної Церкви Кирилло-Мефодієвської, яка до 1945 года николи не была московськым патріархатом.
Як знаєме, проти вас зась одкрыли “новоє” кримінальноє діло. Ци може сесе быти скапчано из вашов участьов у русинському двиганьови?
Айно так, и без всякых сумнівôв. Офіціально я в украйинському суді зарегістрованый пер-вый раз, як русин по-національности, а мої проповіді вызнані судом и експертом, як выго-лошені по-русинськы, что заставляло експерта недолуго переводити текст проповідей на українську мову.
А коли судили мене первый раз, то насилôв ня записали украйинцём и, покулько суд не найшов наші закликы міняти границі, то придумали на нас закликы вмішоватися в транзіты газа и нафты, а суддя недолуго и беззаконно написав и пораховав, гибы ото єдно, як закликати міняти границі! Тогды ото была позорна украйинська політична и судова шизофренія. Но многі про то не знають, неправильно и несправедливо ті событія оцінюють.
У свойых проповідях, котрі транслюєте у соцсітках, много говорите за русинську індентичность, наш язык и реліґію. Як думаєте, якый уплыв мавут ваші слова на прихожан тай інтернет-слухачув ипен до кріпленя нашой індентичности?
Вплив проповідей по-русинськы выявився унікальным и своєвременным. Пак, коли майже не є газет русинськых, не є шкôл, то мої передачі на Закарпатському ТВ, в програмах спеціальных за 30 років, а пак и в Інтернеті (пила 1500 програм) и мої проповіді по-русинськы (їх 3500), роблять свою роботу –дають свіжу живу інформацію для нашых лю-дей про нашых людей. А, напримір, проповідь од 3 децембра 2022 года «Про право ру-синôв на свої празникы Рожденство и Пасху, за яку мене и судять тепер, и в які Києв де-монстративно одмінив выходный день, набрала выше 3 мілійоны переглядôв.
А учитуя, же выше 600 тисяч русинôв покинули Край по разным причинам, то они в нашых передачах достают каждодневный живый контакт через онлайн-литургії, богослу-женія, проповідя, спецпрограмы по-русинськы. Сесе туй зайграло унікальным напоми-нанієм всім, же мы, жителі Закарпаття – русины. Вєдно из сим многі активісты-русины также включилися в інформаційну роботу
Но особенно важно нам сообщати, утверждати, доказовати и преподносити нашым людям історично-правові оцінкы ситуації. Пак, нами выражаєма історично-правова оцінка направлено на вто, же Закарпаття є Край русинськый и русины мають право в нёму рішати ёго будущнôсть, а также и то, же всі русины мають право плановати вернутися ко-лись домÿв на рôдну землю.
Як исьте годни охарактеризовати теперішньоє русинськоє двиганя в Пудкарпатьови тай світови?
До 2012 года нашоє движеніє было не лем міфічно-культурологічноє, што требує СБУ од нынішніх голốв організацій, а й открыто національно-політичноє, по вымозі принципа ООН: докі в народа не вырішені вопросы політичні, инші другі вопросы николи и нияк не рішаются! Т.н. культурологічні русинські общества в сёму явно безпомочні и, фактично, бездіяльны.
Зато мы вымагаєме и днеська: мало лем вызнати русинськый народ, як существую-щый в Закарпаттю, а й вызнати результаты Референдума 1 децембра 1991 года, вызнати дорадянськый доукрайинськый статус самоуправленія Края русинами! Ид сёму мусиме говорити про повернення русинам Ужгородського Університета, про поверненя 600 ру-синськых шкôл, про право народа хосноватися русинськым языком, як регіональным (по Закону од 2012 г.), наряду из державным украйинськым.
У Америці тай Європі меджи русинами ся не дуже добрі знає за вто, што ся стало у 2008. році. Як бысьте были годни пописати тоты події тай ваші роздумы што д ним?
Мене в 2008 годі поддали політичным судовым переслідованіям. Быв я обвиненый єдино-лично за колективноє рішення 103 делегатôв Європейського Конгреса Подкарпатськых Русинов в Мукачеві, як тот, котрый гибы закликав міняти границі, а реально – за вымогу, обы признати право народа русинôв Края, за вымогу школы, языка, культуры, державної фінансової поддержкы, за вымогу одкрыти в Ужгородському (на тот час державному) Університетови кафедру русинського языка и літературы.
Хоть 600 свідків на суді подтвердили, что такых закликів ни я, ни другі выще 100 делегатôв-русинôв, не робили, суд, под давленієм СБУ посудив мене, так и не довівши мÿй злочин.
Правда в тому, же на придушення законных вымог прав и свобод русинôв, Києв од-повів диковатым політичным заказом – судити єдного, обы ся другі перепудили. Суд – на устрашеніє остальным!
Судя Иван Стан винюс позорный вирок не мені, а Украйині, власть котрої за мирні закликы прав и совбод. СБУ давило и суддём были придуманы міфічні «закликы», правда не границю міняти, а, закликы наші «вмішатися в транзиты газа и нафты». Се быв сміх и позор украйинського суда. Вирок быв вызнаный несправедливым и ЄПСЧ. До того же, мене, засудженого судом первої інстанції не было допущено до апеляції, як до другої ін-станції суда, апеляції, чим Украйина прославилися повтором советськых судів Тройкы. А пак націоналістичні СМІ смаковали, як хотіли, оклеветавши мирні вымогы русинôв, як сепаратизм, а моє имня поддали критиці.
Позад 2012 года СБУ удалося превратити русинськоє движеніє лем в культуро-логічноє, без права штось просити, ци, Боже заваруй, вымагати якісь права. Превратилои-ся движеніє в суто культурологічноє, а сим русинськоє движеніє без політичных вымог перетворилося на маргіналізацію.
Новым молодым русинам СБУ «приписало» – критиковати пережі вымогы русинôв, а отца Сидора, як гибы «выкопканого» из тепер уже напÿв мертвого, так званого культу-рологічного мовчаливого гибы двиганя – без движенія, як кылавый челядник.
Украйина в 2008 годі тоталітарными методами и судовыми переслідованіми тво-рила етноцид народа русинов из едлементами геноцида, при мовчанні Європы и США.
Дакотрі русинські активішты и лідеры орґанізацій называют вас проросійськым діятельом, аґентом и так дале. Сут такі, што кажут, же вы дакотрыма свойыма діями не помогли русинському двиганьови, а навборот його дескридитовали. Што сьте годни їм одповісти?
Такых «активіштôв» родило СБУ. Таку негативну оцінку нашых мирных вымог, формова-ли молодюкам-русинам агенты СБУ, які ото неправдивоє про вымогы русинôв, розношо-вали, гибы провокативноє, а самі, фактичвно, пертворилися на культурологічных бездви-женцюв, превративши всё в лем фольклорні концерты.
Но, в дійсности, до днеська нихто из русинôв, и ни одна організація не спромоглася дати Києву такі важні вымогы, часть якых уже реалізовалася, а часть є тым потенціальным унікальным нашым трудом, якый легко буде реалізовати уже завтра в удобный час! Пак продовжали робити 8 Європейськых Конгресôв – по два раз на гуд и планку політичных вымог держали.
Яка была реакція другых русинськых лідерув тай Світового Конґреса на тото вшитко, штос я стало? Ци видите Вы Світовый Конґрес леґітимнов русинськов інштитуційов?
Світовый Конгрес русинôв из самого зачатка николи не быв подлинно представительным движенієм, будучи зарегістрованым лем у Словакії и лем як проста словацька культуро-логічна організція, яка за всі годы так и не спромоглися зарегістровати свій устав по всіх державах, де жиют русины, обы превратити єї в подлинно межинародну організацію по статусу!
Не секрет, же устав СКР слабый, коли збираются раз на два годы на культуро-логічні собранія, на концерты и танці, а час дорогый для русинôв пропадав, нашу молодеж смертельно зїдала насильственна украйинська асиміляція: в Словакії – катастрофічна сло-вакізація, в Мадярщині –мадяризація (де собранія майже лем по-мадярськы), а в Польши – полонізація, в Румынії (де голова вообще мадяр, што не знає даже по-русинськы й говори-ти) – румынізація.
Ид чомуся хвалити? Но люба робота для русинôв є важна.
Кого сьте годни выділити з молодых активных русинув, котрі бы мали оправдати надії в будучности?
Мы всегда обявляли, же докі русины, як народ, офіціально в Украйині не вызнаны, а, наоборот, єще й обявлені сепаратистами, будучи переслідовані в націоналістами и СБУ, то завто каждый русин має право говорити от имени русинов, якшо даже не входить у якісь офіційні (най бы ся не снили так звані культурологічні) бездіятельні організації.
Як видите будучность русинського двиганя в Україні? Ци годно ся штось поміняти у ліпшый бук?
Європа и США не обіцяють нашій країні скору європейську інтеграцію. Але СБУ уже по-спішили внушити лідерам кльтурологічных організацій, же они не сміють нич просити от власти Украйины доті, докі нас не приймут в ЄС. А йсе очевидный політичный обман и смертельна ловушка. Вымогы реалізації прав и свобод народа русинôв в Украйині треба неодкладно и днесь ставити Києву, то єсть, єще до того, як нас бы могли взяти в ЄС! Бо доля кашубôв и другых у Польши подтвердила, же ЄС не є тота инстанція, де гарантованы права всіх національностей!
Які маєте планы на будочность? Ци сут якісь проєкты, які бы сьте хотіли орґанізовати у будучности?
Планы русинського народа Закарпаття офіційно озвучені Європейськыми Конгресами, особенно Первым и Другым от 2008 года, де всё было юридично вывірено и удачно скла-дено и выставлено перед властями и Закарпатськôв обласнов радôв. И, что немаловажно, всі вымогы зафіксованы в рішеннях украйинського антирусинського суда надо мнôв, чим они стали фіксованым доказом отказа Украйины вызнавати русинôв, як народ!
Именно там и написаны и судом зафіксованы всі наші мирны вымогы прав и свобод русинôв. А ото, же до днеська Украйина в грубôв формі и дальше гнобить права русинôв, а свойими заказными судовым переслідованіями русинôв и мене повторно, указує позор на цілый світ и доказ, же Украйина так и не стала демократична держава, а зформовалася, як тоталітарна пострадянська.
Очевидно вже, коли в Украйині суд уже лем грубый и тупый інструмент політичної росправы над инакомыслящими громадянами Украйины русинсько національности, якым ничого не обіщають дати, кроме суда и тюрьмы, то ясно, же треба уже днеська приципово усиляти методы політичної борьбы русинôв за свої права и свободы.