Недавно-м видїв, як ся фейсбуком пронесли пару публикацій выд сайта Varosh из доста пӯдло оформлеными «закарпатськыми выразами». Видїло ся, што тоты тексты писали люди, які нашов бисїдов говорити не знавут, тай лиш гадавут си, ож трафили у контекст. На моє прямоє звіданя у коментарьох не выдписали нич.

«Пилуймеся!» – сяк ся кӯнчало пару публикацій выд «Вароша», хоть не было ясно, куды ся маєме пиловати? Ци може, варта ся было май попиловати найти чилядника, котрый «по-закарпатськи» хоть валовшен говорити?

У єдному з такых постӯв выхосновали дуже примітивный «тріґер на коментарї» – попросили чилядь написати, як они знавут залаяти, пудкрїплювучи ото тезов, ож они сяк гибы збиравут етноґрафічный матеріал. Чудно, ож у самӯв публикації редакція попросила «грозити ся по-закарпатськи», бо з контекста ся чекало другоє – люди у коментарьох не грозили ся, ай паскудно лаяли. Кидь редакція не знає роздїла помежи тым, як ся грозити, тай як лаяти, та могли ся хоть дакого з містных перезвідати.

За сам тріґер на коментарї гибы й не треба ганити, бо сякоє роблят усякі великі медіа – айбо дуже ня змериґовало, ож накӯлко непрофесійно тото было учинено, нетрїбно. Видїло ся, ож гибы люди, які тоту публикацію писали, докус не знавут по-нашому говорити… Тай годно быти, ож тото недалеко выд правды.

Не забудьме, ож редакція «Вароша» казала, ож збират якісь лінґвістичні матеріалы про діалектну карту Закарпатської области. Вызират як тоталный фарс, бо сякоє не мож збирати в інтернетови, не маючи ниякої методолоґії. А тым бӯлше, не пробувучи поруняти днишнї коментарї у фейсбукови из ужек готовыми старшыми діалектічными мапами, котрых є до блуду.

Чом ся так стало?

Не можу порозуміти, коли ся став сись історичный прорыв, кой нашу бисїду яли репрезентовати плачені ґрантами люди, котрі ся з нашов бисїдов не знавут?

Проєкт Varosh орґанізованый людьми, што живут ипен у вароши, в Ужгородї, котрый културно читаво ся рӯзнит выд усього другого Пудкарпатя.

Кидь зкурта, Унґвар фурт творив окрему културну сферу, де щи дуже недавно доміновала мадярсько- тай нїмицькоязычна інтеліґенція, котру авадь убили, авадь вытручали, авадь асиміловали совіты. Тоты такой совіты привезли сюды преповно люди з усьої Украйины, котрі пас сформовали у вароши свою окрему културу, соціалну структуру, котра ся читаво рӯзнила выд житя даякого окремого села нашого реґіона. Ушытка руснацька чилядь, чию бисїду яв пробирати «Варош», май часто зачала бывати в Ужгородї уже по Другӯв світовӯв войнї, а бӯлшина жителю̄в Закарпатської области дале жиє в селах.

А типирька выданя Varosh якраз пробує репрезентовати нашу културу, тай мойим субєктівным позором, чинит ото дуже нетрїбно. Дуже ня болит, ож роблят ото нефахово тай не берут нияку крітіку – ани раз ми не выдписали на лоґічні звіданя.

Люди кладут мӯй язык у музей, а я го не хочу пущати

Кой быв пудписаный «закон про мову» з його пунктом за діалекты, та читаво-м ся быв зрадовав. Жила в ня щи цятка наївного оптімізма – думав им си, ож даже кидь моя держава не вызнає мою бисїду самостатнов, а рахує діалектом украйинської бисїды, та може хоть ся направду постарат за єї всокочіня а популарізацію.

За пару рокӯв стало видко, ож ниякых практичных дїй ся не плановало. Ушытко популарізованя тай честованя ся убстали лишек на папірьови. Не быв ани єден проєкт, котрый бы давав шансу на практичноє хоснованя нашої бисїды, даже пуд амбрелов «закарпатського діалекта».

А дале ся появили сякі трафункы, гикой из «Варошом», кой люди ся старавут закапчати ся за наш язык, тай так у них тото кылаво выходит, ож мало не реву! Берут нашу бисїду не як живу серсаму комунікації помежи людьми, котров она якраз є у бӯлшӯв части Закарпатської области, но як «цікавинку», на яку мож стискнути «лайк» на фейсбукови, тай готово.

Біда в тому, ож кроме того «пилуймеся», котроє там онь рїже очи, так го там не треба, у самому текстови публикації не было нич «нашого». Та як тот ресурс байлує репрезентовати нашу културу без самої културы? Де сут практичні приклады хоснованя бисїды? Де сут кидь не тексты, та хоть подкасты, де бы люди насерйозно приказовали за днишнї проблемы сього краю по-нашому? Не видїв им нич такого.

Кидь ушыток «гайп» за популарізованя діалектӯв быв лиш обы пак кажді пару місяцю̄в клепати по дисять образчикӯв з «жебом» тай «біґлязьом» про єден авадь другый проєкт, та не буде з сього нич. Дїла них наш язык уже мертвый – свойим такой прикладом указувут, ож наша бисїда є трїбна хыба на пару «цікавих» образчикӯв на фейсбук, тай готово. Не видко, обы хоть єден такый проєкт насерйозно брав ідею, ож нашов бисїдов мож ищи ай говорити (кидь не писати), а не лиш указовати ї цімборам из другых области, як музейный експонат, іґнорувучи тот факт, ож туй живут изрї люди, які сив бисїдов каждоденно приказуют из родинов, цімборами, колеґовами на роботї…

– Дивіться, друзі, а ось так місцеві аборигени називали кишеню!
– Отакої! Ніколи такого слова не чула, візьму на озброєння!

Закидь на проєктови Varosh не є ани єдної цїлої публикації, написаної ипен нашов бисїдов, бодай яков слобӯднов ортоґрафійов, яку си самі придумавут – доты не буду віровати йихньым бріхньом за усокочіня нашої културы. Свищут ся на тоту нашу живу културу, тай даже ся не ганьблят.

Дома говори як хочеш, а писати – літературно

Многі люди кажут даяк сяк, ож «ваш діалект буде в порядку, пак говорите ним дома, айбо пиши нормално». Но мушу вам нагадати, ож мы вже давно не живеме у 19. сторочови, кой бисїда жила сугубо устно, бо писали лиш пару люди на село. Дниська читавый дараб нашых думок за динь, у подакого даже бӯлшина, творит ся якраз письмово. Айно, пораз знаєме дати туды ай «нашоє словко», айбо не забывайте, ож є там ай ефект у другого бока – кидь реґуларно пишеме другым языком, ото вливат ай на нашу устну бисїду.

Натвердо-м не согласный из позиційов подакотрых люди, ож русинська бисїда не є трїбна про письмо. Исе так, гибы двасто рокӯв тому уповісти людьом, ож «можете у себе у голові думати хоть-якым языком, айбо на голос обы сьте говорили лишек штатным». Звучит абсурдно, правда? Руно так абсурдно ми звучат понукы писати коментарї на фейсбукови другым языком, закидь маву свӯй.

Што з сим дале?

Дуже ня злит тот факт, ож не є алтернатівы. Щи бы было так-сяк, кобы быв даякый добрый приклад, та мож бы было сим недӯйдавцям перстом указати, ож «никайте, мож лїпше». Айбо біда, ож другого приклада в ня не є. Кажді пару місяцю̄в вижу руно тоты 15 слӯв у другому блоґови з пудписом «пізнай діалекти», при тӯм без контекста, без ясности, як тоты слова хосновати. Айно, буде наївно думати, ож уживаня, семантика слова буде єднака ай у нашӯв бисїдї, ай в украийнськӯв.

Но та што будеме из сим чинити? На єдного бока выдповідь дуже проста – писати самым. Айбо ци так тото легко орґанізовати? Varosh – плаченоє ґрантами медіа, йим не треба читаво мирьковати над монетизаційов тай популарізаційов свого продукта. Буде глупо думати, ож моя Інтерфийса, плачена з мого жеба тай мойими патронами, може ся міряти силами из подобными медіа. Конкуровати из сякым продуктом не є реално, рахувучи наші днишні можности. Треба авадь глядати йим алтернатіву тай указовати приклад, авадь глядати подобні ґранты тай чинити сякоє медіа самым – по-нашому, по-серйозному.

Не варта думати, ож у редакції «Вароша» датко буде читати мою публикацію, авадь ож йих редакотры прочитавут мої коментарї у фейсбукови тай имлят ся за голову: «Сашу, пак мы помагаєме кітити бисїду, а не сокотити!» Такого ся не стане. Треба глядати алтернатіву, треба создавати свої медіа, но капчати ся ид ідентичным методам фінансованя. Бо я не вижу причин, чом Varosh заслужив тоты дудкы дачим бӯлше, чим вебсайт, котрый вы типирька читаєте.