Шлєбодни час младих представя релативно вельки часови простор у хторим треба водзиц рахунку о їх потребох за забаву, друженьом, алє и о активносцох хтори вимагаю физични и ментални напруженя. Шицко тото треба водзиц у складзе зоз їх шлєбоду вибору.
Медзитим, млади свой шлєбодни час углавним препровадзую на способ хтори мож охарактеровац як пасивни, а то: препровадзованє часу на дружтвених мрежох, провадзенє телевизийних каналох або слуханє музики, покля уключеносц до културного живота барз мала. З другого боку, велька часц младих одходзи на друженя и забави – дзе городски конзумеризем ма примат у одношеню на валал, традицию и живот у валалским окруженю. Таки стан вимага адекватну повагу їх потребом, становиском и жаданьом, як и потримовку и розвой младежского активизма, бо млади представяю важну катеґорию жительства и будуцих ношительох пременкох. Початок орґанизованого активизма при младих Руснацох у Републики Сербиї после демократичних пременкох 2000. року насампредз вязани за младих позбераних коло здруженя „Pact Ruthenorum“ зоз Руского Керестура.
Яке то здруженє?
То нєстранковe, нєвладовe и нєпрофитне здруженє, основане на нєодредзени час пре витворйованє цильох у обласци повязованя младих знука рускей националней заєднїци, як їх активованє у явним, културним и националним живоце Руснацох. Тиж так, його задатки и цилї промовованє мултикултуралносци прейґ сотруднїцтва и заєднїцких акцийох и проєктох зоз орґанизациями других националних заєднїцох з цильом збогацованя и преширйованя медзинационалного сотруднїцтва и информованя о людских правох Европскей униї, унапредзованя защити животного стредку и у обласци туризма[1].
Же бизме виприповедали тоту приповедку барз важне на початку наглашиц же ше тедишнї институцийни, политични и културни обставини досц розликовали од нєшкайших. Теди нє було досц активносци и змисти за младих, як и информацийни технолоґиї з помоцу хторих нєшка млади лєгко можу дойсц до даяких информацийох або буц у контакту медзисобу. То була цалком єдна иншака приповедка у одношеню на тоту хтору нєшка познаме. Праве о тих часох, як и о самей идеї за наставанє першого здруженя за младих при Руснацох у Републики Сербиї. бешедуєме зоз його першу предсидательку и єдну зоз його сновательох – дипломованим политиколоґом Анамарию Регак:
“З оглядом на тото же то бул 2000. рок. у тим чаше ше нє барз водзело рахунку о младих, односно старши людзе водзели рахунку о младих. Ми сцели най нам ше препущи ушорйованє власного креативного простору, думаюци ту и на простор на тедишнїм фестивалу Червена Ружа. Теди вецей нє було “Керестурияди” хтора пре одредзени причини у єдней хвильки була утаргнута. Намира нам була же би нам нє мушел нїхто нїч правиц, алє ми сами себе направиме тото цо сцеме и най нам ше за тото обезпечи тота можлївосц през даяки простор и зоз средствами хтори за тото буду обезпечени. То бул период у хторим нє исновал Национални совит Руснацох, анї його Одбор за младих, анї даєдни други институциї хтори нєшка маме у рускей заєднїци. Тиж так, теди нє исновало анї проєктне финансованє з боку Републики, Покраїни або локалней самоуправи. Тедишня система функционовала на подполно иншаки способ и нє було можлївосци дойсц так лєгко до даяки средствох за свойо идеї як цо ше то нєшка роби. То тиж так бул период кед були моцни подзеленя медзи Руску матку и Союзом Руснацох – Українцох и вец ши бул припаднїк або єдного або другого боку, або ши нє бул нїґдзе. Гоч исновали и други руски орґанизациї, як цо то Дружтво за руски язик и литературу, вони заш лєм були узко фахово здруженя през хтори млади тиж нє могли або нє сцели реализовац свойо идеї. Єдноставно, нє исновал автентични креативни простор хтори млади могли хасновац и требало им помогнуц зоз орґанизацию хтора им у тим помогнє. Друге, кед бешедуєме о младих Руснацох по других местох, млади теди нє були медзисобно повязани. Кажде место якошик функционовало за себе. Єдини заєднїцки простор хтори ше зявйовал то бул младежски часопис МАК[2] або телевизийна емисия “Часи младосци”[3], алє ту заш лєм нє исновала интеракция бо ше млади нєдостаточно упознавали и дружели. Таки стан нас мотивовал же би ше млади додатно поупознавали, дружели и порушовали активносци.”
Попри фестивалох и других културно-уметнїцких манифестацийох и програмох, млади ше у Руским Керестуре почали ґруповац коло одредзених идейох и активносцох хтори приведли нпр. до снованя “Дньовки”[4]. Спрам словох Анамариї Регак, на таких змистох млади пришли до заключеня же таке дацо хиби у рускей заєднїци. Потреба за реґистрованьом нового здруженя ше зявела пре нєможлївосц уплацованя гоч яких явних средствох на приватни рахунок, та нє исновала анї можлївосц доставаня средствох, анї конкурованя за исти. Праве прето ше после медзисобних догваркох рушело до приповедки о здруженю “Pact Ruthenorum” и почало ше сотрудзовац зоз институциями хтори теди исновали. Дом култури у Руским Керестуре бул єден зоз нїх дзе було порозуменя за младих и дзе ше могло розпочац зоз першима активносцами.
Почало снованє институцийох
Медзитим, 2002. року зоз свою роботу почал перши Национални совит Руснацох, дзе ше почали меняц одношеня и обставини у цалей рускей заєднїци. Медзисобни одношеня медзи рускима орґанизациями вєдно зоз способом їх финансованя ше тиж почали меняц. Праве прето ше и сама мисия и цилї першого здруженя за младих при Руснацох з часом меняли, бо их достаточно превжал Национални совит: “Вон бул тота шапка хтора мала буц верховна орґанизация Руснацох зоз шицких местох, уключуюци и младих” наглашує Анамария. “Pact Ruthenorum” ше предлужел розвивац як локална орґанизация младих зоз Руского Керестура дзе вше баржей поставал препознати як креативни простор дзе кажди млади поєдинєц хтори ма даяку идею будзе мац можлївосц похасновац тоту орґанизацию за доставанє одредзених средствох. После законченя свойого мандату, Анамария Регак пошла на студиї до Беоґраду зоз чим єй анґажман у тим здруженю закончени. Цеши ше у шицким тим цо ше случовало по єй одходу, бо на єй место пришли людзе хтори, по єй словох, робели вельо вецей, аж и лєпше як екипа хтора тото шицко лєм порушала. Векши проєкти, як цо то “Водова фест” и Медзинародни волонтерски камп, хтори вони робели прицаговали вше векше число младих зоз чим Pact Ruthenorum вєдно зоз цалим Руским Керестуром у єдней хвильки бул препозантлїва точка медзи Руснацами, алє и на тедишнєй сербскей и европскей мапи.
Од теди по нєшка, “Pact Ruthenorum” окрем своїх успихох мал и часи кед його активносци нє доросли високим стандардом хтори млади позберани коло того здруженя сами себе поставели, а на таки стандарди ше звикли и їх парняки у валалу и ширше. Млади хтори ше з часом зменьовали у здруженю, односно преберали його руководзенє, дакеди зоз векшим, а дакеди з меншим успихом предлужели робиц тото зоз чим ше почало 2000. року. “Дньовка” од заєднїцкого друженя єдней ґрупи младих з часом виросла до мултимедиялного фестивалу за младих хтори познати у цалей рускей заєднїци. З другого боку, познати фестивал “Водова фест” уж роками вецей нє иснує як место дзе ше на керестурским беґелю млади зоз цалей Сербиї и реґиону зазберовали на музичних вечарох дзе наступали познати локални и реґионални гвизди. Тиж так, орґанизацию медзинародного волонтерского кампу превжала Туристична асоцияция Руски Керестур, гоч млади зоз “Pact Ruthenorum” вше дзечнє участвую у активносцох истого. Комуникация и сотруднїцтво зоз рускима институциями, як и обезпечованє средствох прейґ проєктного финансованя тиж так ишла горе-долу. Медзитим, треба наглашиц же 2019. року перше младежске здруженє при Руснацох конєчно достало свойо просториї. Општински просториї у центру Руского Керестура, дзе дакеди бул младежски дом, после длугшого часу ознова врацени младим. Тоти просториї ушорели праве млади зоз финансийну потримовку руских институцийох и хвильково ше хасную за їх стретнуца и реализацию активносцох.
“То релативно мали просториї, та нє можеме орґанизовац векши змисти, алє ше углавним през жиму там збераме и орґанизуєме менши збуваня. Патренє филмох, одредзени друженя и преподаваня лєм даєдни зоз подїйох хтори зме ту орґанизовали. Шицки збуваня хтори можу позберац младих приходза до огляду. Вше патриме най то буду рижнородни збуваня и най би то нє було лєм дацо цо би ше базовало на забави, алє най би ту було едукациї и повязованя зоз другима младима зоз наших штредкох.”
А яка нєшка ситуация?
Так починаме розгарку зоз Деяном Павловичом, длугорочним спортистом, мастер инжинєром електротехнїки и рахунакрства, и хвильковим предсидательом здруженя “Pact Ruthenorum”. Зоз єдногласну одлуку младих на схадзки отриманей 3. априла 2021. вибрани є на тоту функцию, дзе вєдно зоз другима младима на руководзацих местох у здруженю преважал вельку одвичательносц на себе:
“Задаток Пакту би нєшка мал буц затримац тот младежски дух и активизем при младих у Руским Керестуре. Треба порушац тих хтори ище вше нє вжали учасц у дружтвеним живоце младих и помогнуц тим хтори ше жадаю уключиц до нашого здруженя або даяких случованьох за младих. Вокраци, оможлївиц младим най би сами себе направели дацо цо би им було интересанте у валалу. Нажаль, факт же младих єст вше менєй по валалох пре їх одход до городох пре школованє або роботу. Миґрация и централизация робя свойо, алє заш лєм ми Руснаци маме тоту окремносц же маме свой окремни язик и културу, та так маме и можлївосци орґанизовац свой дружтвени и културни живот. Думам же нам то главни циль, най би ше то отримовало кельо ґод то можлїве. Кед нє бешедуєме о даяких общих стварох, як цо то нпр. економска ситуация у нашей держави и подобне, думам же тото цо досц уплївує на младих то доступносц шицких можлївих информацийох и дружтвени мрежи. Мам упечаток же скорей було лєгчейше орґанизовац дацо у валалу з оглядом на тото же млади людзе були заинтересованши и жадни таких стварох. Нєшка, пре сучасни способ живота, дакус чежше позберац одредзени круг младих хтори би зоз своїма активносцами допринєсли даяким заєднїцким вредносцом. Нє твердзим же таких младих нєт, лєм же их дакус чежше позберац. Вшелїяк, то нє причина же бизме одустали од наших задаткох и цильох.”
Константни проблем здруженя то вше векши нєдостаток младих, алє спрам словог нашого собешеднїка активно ше роби на превозиходзеню того проблему. Одредзени реорґанизациї окончени и їх намаганя хвильково унапрямени на тото же би здруженє зоз своїма активносцами було обачлївше зоз уключованьом цо векшого числа младих ґу їх роботи. На тот способ би “Pact Ruthenorum” ознова мал векшу ґрупу младих порихтаних за активносци:
“Цо ше баржей намагаме, робиме и доприношиме заєднїци нашо здруженє вше припознатше зоз чим ше баржей чує глас младих. На тогорочну Червену ружу зме поволани же бизме дали свойо доприношенє коло єй орґанизациї вєдно зоз Домом култури и Националним совитом. Баржей зме уключени до орґанизациї фестивалу як цо то було прешлих рокох. Тиж так, нєдавно зме орґанизовали “Пасулїяду” вєдно зоз спортским здруженьом “Яша Баков”. З оглядом на тото же вони маю финансийни почежкосци, ми були домашнї и превжали зме цалу орґанизацию без їх обтерхованя. Сотруднїцтво зоз Каритасом у Руским Керестуре досц цикаве дзе инициятива за заєднїцке сотруднїцтво пришла зоз їх боку. Та зме так у наших просторийох отримовали розгварки на тему християнства, алє на єден сучасни способ приблїжени ґу младим. Хвильково ше углавним финансуєме зоз Националного совиту, Заводу за културу войводянских Руснацох и прейґ конкурсох хтори розписує Општина Кула. Проєкти зоз обласци защити животного штредку нам прешли на конкурсох у општини зоз чим зме жадали подзвигнуц еколоґийну свидомосц. На филмских вечарох, як и на вечарох дружтвених бавискох, хтори потримало Роботне цело за младих, дружели ше млади зоз рижних местох у наших просторийох. Думам же то и будучносц Пакту же би ше цо баржей повязовал и децентрализовал зоз Керестура. У нашей роботи зме нє огранїчени лєм на нашо членство, алє зме ту потримац шицки младих у їх идейох. Лєпше мац заєднїцки активносци як най кажде роби за себе. Зоз тим младим понукаме цо вецей и даваме им можлївосци орґанизовац лєм цо нє шицко цо сцу цо подрозумює позитивни становиска и заєднїцки вредносци.”
На концу, Деян ше наздава же ше младши од нього уж рихтаю ошвижиц руководство и предлужиц орґанизовано робиц зоз политику отворених дзверох за шицких хтори ше жадаю уключиц до здруженя. То главне предусловиє же би “Pact Ruthrnorum” остал и отримал ше як орґанизация хтора младим оможлївює витворйованє їх идейох и жаданьох у їх валалу. Moтиви за пременки у власним штредку єст вельо и шицки су леґитимни кед су унапрямени ґу позитивним, людским вредносцом и кед ше базую на почитованю достоїнства и людских правох. Активизем, попри тим же представя фундамент розвою сучасного дружтва, оможлївює людзом же би розвивали свойо схопносци и здобували нови. Прето тоти вредносци треба припознац, почитовац, розвивац и пестовац, же бизме творели лєпши швет за себе и будуци ґенерациї.
[1] Дефиниция здруженя спрам його Статуту.
[2] Новинско видавательна установа “Руске слово”
[3] Радио-телевизия Войводини
[4] Мултимедиялна манифестация за младих