„Национална меншина або етнїчна меншина представя меншинску заєднїцу чиїх припаднїкох характерує окремни национални, односно етнїчни идентитет, розлични у одношеню на идентитет националней, односно етнїчней векшини у заєднїцкей держави.”.[1]
Република Сербия, спрам урядових податкох Републичного заводу за статистику, держава зоз коло 6,8 милиони жительох. Находзи ше на крижаню штреднєй и южновосточней Европи, у южней часци Панонскей ровнїни и центру Балканского полуострова. Окрем векшинского (сербского) народу, ту жию числени припаднїки националних меншинох, односно етнїчних заєднїцох. Без огляду на турбуленту прешлосц тих просторох, котра виполнєта зоз зраженями и войнами, мултикултуралносц и интеркултуралносц одвше були нєпобитна часц живота. Страшне искуство двох шветових войнох, нагнало цале чловечество фокусовац ше на защиту людских правох, уключуюци и меншински права, котри ше на медзинародней сцени охранюю и дополнюю зоз рижнима конвенциями и комитетами медзинародних орґанизацийох и институцийох, як и националних державох. Отворене дружтво, комуникация, добри медзиетнїчни одношеня, почитованє правох меншинох, интеґрация и лоялносц спрам держави у котрей жию, нєобходни за кажди стабилни економско-политични розвой и основне предусловиє за сучасне гражданске дружтво.
Сербия на своєй териториї ма аж коло 30 розлични национални меншини. Автономна покраїна Войводина, сиверни реґион Сербиї, окреме ше може похвалїц зоз мултикутуралним богатством, бо на тей териториї нєшка жию аж 27 народи и єст 6 службених язики: сербски, мадярски, румунски, словацки, горватски и руски. Положенє гражданох припаднїкох националних меншинох-заєднїцох ушорени зоз Уставом Сербиї (2006) и Законом о защити права и шлєбодох националних меншинох (2002)як и зоз другима законами и предписанями. Попри тим же зоз найвисшим законом забранєна кажда дискриминация або насилна асимилация националних меншинох, як и ширенє расней, вирскей, националней або гоч котрей мержнї и нєцерпезлївосци, Сербия уключує велї нови и ориґинални ришеня котри нє мож найсц у других державох. Таки ришеня аж достали потримовку и позитивни оцени Европскей комисиї и даєдних жемох членїцох Европскей униї.
Национални меншини, после демократичних пременкох у тедишнєй Союзней Републики Югославиї (Сербиї и Чарней Гори) 2002. року, з орґанизацийну и другу потримовку тедишнього Министерства за людски и меншински права достали право на формованє националних совитох. Национални совити то найвисши орґани меншинскей самоуправи у Републики Сербиї оформени за витворйованє националней и културней автономиї у штирох облацох: култура, образованє, информованє и урядове хаснованє язика и писма. Медзи першима, 2. новембра 2002. року, свой национални совит основала и руска национална заєднїца. На тот способ Руснаци, як и други национални заєднїци на тих просторох, достали нагоду у значней мири креировац свою судьбу зоз средствами хтори за тото обезпечує держава у хторей жию и хтору прилапели як свою. Национални совити спрам тих можлївосцох и инґеренцийох котри им ґарантує Устав Републики Сербиї основали свойо одбори: одбор за образованє, одбор за културу, одбор за информованє и одбор за урядове хаснованє язика и писма. Совити маю можлївосц основац и роботни цела за одредзени обласци котри важни за заєднїцу. Формованє пододборох, подручних канцеларийох, фондацийох тиж так можлївосци зоз котрима ше облапюю конкретни обласци.
Национални совити ше формую на основу резултатох виберанкох за национални совити котри ше отримую на кажди штири роки и исную два способи за вибор їх членох: прейґ нєпоштредних виберанкох и прейґ електорскей скупштини. Чи порядни виберанки за даяки национални совит буду отримани як нєпоштредни чи прейґ електорскей скупштини завиши од того кельо вибераче уписани до Окремного виберацкого списку у одношеню на число припаднїкох одредзеней националней меншини спрам остатнього попису жительства у Републики Сербиї. Право уписованя до Окремного виберацкого списку и участвованя на виберанкох маю шицки полнолїтни особи (18+ роки). Кед слово о членох Националного совиту, їх число у совиту ознова завиши од численосци самей заєднїци. Национални совит Руснацох ма 19 членох котри медзисобну додзелюю функциї (предсидатель, подпредсидателє, секретар, итд) и формую його цела (вивершни одбор, одбори, роботни цела, итд.). До членох одборох, роботних целох и пододборох можу буц вибрани фаховци або людзе котри маю одвитуюце знанє и искуство зоз обласци за котри ше одбори формую, а котри не муша буц члени националного совиту. Финансованє национални совитох ше окончує зоз буджету Републики Сербиї – Министерство за людски и меншински права и дружтвени диялоґ, буджету Автономней Покраїни Войводини, єдинки локалней самоуправи, донацийох и других приходох. Рочни средства Националного совиту Руснацох виноша коло 13.000.000 РСД (130.000 USD) зоз котрима ше финансує його порядну дїялносц, плаци за занятих и материял нєобходни за роботу, алє и програмски активносци за хтори насампредз задлужени його одбори, роботни цела и пододбори котри тиж даваю фахово думаня, предклади и вирабяю анализи за потреби совиту.
Треба наглашиц же то нє єдини средства котри Република Сербия видвоює за потреби рускей националней меншини. Держава додатно на рижни способи зоз свойого буджету финансує роботу и активносци институцийох хтори важни за национални меншини. Финансованє Явного медийного сервису Радио-телевизиї Войводини, хтори познати по своєй богатей програми на язикох националних меншинох, новинско-видавательних установох, як и основних и стреднїх школох зоз наставну програму на меншинских язикох тиж так приклад як ше на державним уровню запровадзує система подполней защити меншинских правох.
Право на формованє националних совитох потераз вихасновали 22[2] национални меншини, медзи котрима и Руснаци. Пре континуоване унапредзованє витворйованя правох припаднїкох националних меншинох окончую ше рижни виглєдованя же би ше на основу позбераних податкох утвердзели потреби и можлївосци за унапредзованє роботи националних совитох. Найвекша заувага коло їх функционованя то виполитизованосц. Зоз Законом о националних совитох националних меншинох 2009. року, як и зоз Законом о вименкох и дополнєню Закона о националних совитох националних меншинох 2018. року додатно прецизоване правне положенє и овласценя националних совитох. Там медзи иншим пише: „Предсидатель националного совиту и член вивершного одбору нє може буц член руководзацих орґанох политичней странки як цо предсидатель, предсидательство, вивершни одбор, и подобне.”[3]. Медзитим, творенє политичней позициї и опозициї у рамикох националних совитох уж постала їх каждодньовосц цо приводзи до траценя улоги котру тоти цела маю у охрани националного идентитету меншинских заєднїцох. Национални совити задумани як инклузивни цела зоз намиру облапиц цо ширши круг припаднїкох националней меншини, а нє як цела зоз партийно-политичним лобираньом. Одношеня одредзених националних совитох зоз державу, покраїни и локалну самоуправу мож оценїц як барз добри, док даєдни национални совити (бошняцки и албански) маю одредзени проблеми у тих одношеньох. Тото цо помага националним совитом у заєднїцким наступу пред висшима инстанцами держави и борби за одредзени права то Координацийне цело националних совитох. Воно представя институцию хтора ма представнїкох зоз шицких 23 националних совитох хтора задумана най ше пред державу наступа заєднїцки. Медзитим, гоч ше комуникация и сотруднїцтво зоз державу окончує скоро каждодньово, тото цо ше часто наглашує то же буджетски средства хтори держава видвоює за потреби националних совитох нє достаточни за шицки виволаня зоз хторима ше припаднїки националних меншинох у Сербиї зочую.
Праве прето змоцньованє власних капацитетох и едукация представнїкох националних совитох о принципох доброго управяня, програмских планованьох, буджетованьом, итд. дацо на чим держава и национални меншини муша робиц подєднак. Проєктне финансованє вимага нє лєм поглєдованя средствох од держави, алє и борбу за европски фонди о хторих ше роками бешедує без вельо резултатох. Медзисобне повязованє, умрежованє, заєднїцки и интернационални проєкти оможлївюю праве морйо можлївосцох зоз котрима припаднїки националнх меншинох можу охранїц и змоцнїц власни заєднїци. Без огляду на порихтаносц держави и єй финансийна и друга помоц националним меншином, власна будучносц вше вецей будзе завишиц од нас самих. Виволаня хтори ноши сучасни ґлобални швет вельки, а ключ успиху лєжи у нашей порихтаносци усвоїц нови знаня и схопносци, як и зоз правилним розуменьом и присподобйованю ґу новим обставином.
[1] Википедия
[2] Вивершни одбор Союзу єврейских општинох Сербиї по закону окончує функцию националного совиту.
[3] Член 7а Закона о вименкох и дополнєньох Закона о националних совитох националних меншинох («Сл. глашнїк РС». чсл. 47/2018