Блїжи ше и мешац октобер у котрим будзе окончени Попис жительства у Републики Сербиї, и з тей нагоди сом достала испирацию же бим написала дацо на тоту тему.
Попис жительства або цензус (лат. census) представя орґанизоване зазберованє рижних податкох о жительстве котре запровадзує єдна держава у одредзених часових розмакох або по потреби. У векшини жемох тот розмак виноши дзешец роки (зоз винїмками як цо то нпр. Канада дзе тот розмак виноши пейц роки). Саме пописованє почало ище вельо роки пред нову еру, кед Вавилонци, Римлянє, Греки и други народи пре войованє сцели знац котре число хлопскей популациї присутне и способне за одход до войни. Война и моц як таки представяли главну причину за пописованє и планованє стратеґийох у тих прешлих часох, а цо можеме повесц же нєшка причина за спроводзенє цензусу и яка наисце його и наша обовязка? За национални меншини у Републики Сербиї, сам процес пописованя ма наисце вельке значенє пре числене ориєнтованє, алє и ориєнтованє спрам будуцих проєктох, идейох и планох за национални меншини на политичним, финансийним, националним, образовним и дружтвеним уровню.
Цо можеме зазначиц як главни причини за отримованє цензусу?
- Потвердзованє числа людзох котри жию на одредзеней териториї, и у котрим напряме ше тото число през одредзени час меняло
- Потвердзованє економских статусох людзох у одредзеней обласци, як и идентификованю потребох и нєдостаткох истих тих обласцох
- Витворйованє политичних цильох
- Корупцийни хасен (огранїчованє правох одредзених националних, етнїчних або вирских ґрупох)
- Социоекономска анализа и дальше планованє на националних и локалних уровньох
- Обезпечованє прикладнїкох за дальши виглєдованя у конарох образованя и науки
- Витворйованє правох припаднїкох националних меншинох котри походза зоз дзепоєдних законох (Закон о защити правох и шлєбодох националних меншинох, Закон о службеним хаснованю язика и писма…)
Зоз остатнїм прикладом бим закончела и у исти час лєм започала важносц тей теми за Руснацох як єдну националну меншину у Републики Сербиї. Думали ми або нє думали, правда така же тот попис наисце може вельо того пременїц у нашей заєднїци, и на лєпше, алє и на горше. Яка ту наша улога, як гражданох и Руснацох, и на котри способ можеме допринєсц тому виглєдованю, з акцентом на часц о националней припадносци?
Єдна од такволаних битнєйших историйних податкох и збуваньох за котри нє шмеме допущиц же би ше ознова случели, то праве тот историйни период кед Руснаци у Войводини були пописовани вєдно зоз Українцами. Тот период тирвал по 1991. рок, кед потим Руснаци почали буц пописовани як одвоєна и єдинствена национална меншина. Зоз самим видвойованьом од Українцох, през рижни виглєдованя нє чежко було обачиц же ше число Руснацох зменшовало док ше число Українцох звекшовало.
Под час самого пописованя, припознавам же ми два ситуациї наисце нїґда нє буду найяснєйши – перша то кед ше особа вияшнї же нє припада анї єдней националней меншини, а друга то кед ше особа вияшнї як националносц котрей у сущносци нє припада. Руснаци котри жию у Сербиї нє длужни тей жеми же би ше вияшньовали як Серби, бо Сербия як така наисце богата жем котра прилапела вельке число националних меншинох и зоз тим постала окремно богата култоролоґийна жем. З другого боку, ище менєй лоґики єст у тим кед ше Руснаци вияшнюю як нпр. Українци лєм прето же думаю же на таки способ буду баржей прилапени у своєй держави и своїм дружтву або околїску, або же буду мац вецей хасну од того… Можебуц єдного дня. Наш идентитет нє треба же бизме предали за дробни комфор (котри у каждим случаю найвироятнєйше же нє достанєме). Но, з другого боку, шлєбодна воля и вибор заступени у цалосци. Тото цо тиж важне же бизме мали у оглядзе, то же и єден мали глас може вельо того пременїц. З рока на рок, саме число Руснацох ше зменшує пре вельки интензитет емиґрацийних пременкох. После самого цензусу, кед ше резултати позбераю и зазнача, барз важна тота хвилька кед ше направи компарация медзи самима Руснацами и Руснацами зоз другима националнима меншинами. Шицки нашо права котри ми маме як меншина, и як народ котри припада нашей жеми, нє будзе мац таке барз вельке значенє кед нас людзох нє будзе же бизме жили по тих законох и наших правох. Кед би власц обачела сами пременки у нашей заєднїци, емиґрациї, зменшованє процентуалного уровня вияшньованя о националним идентитету, опадованє наталитету, итд., можебуц би у даєдней хвильки потупели свойо обецунки и скрацели нам шицки права котри хаснуєме.
Прецо важне же би пописоваче були и Руснаци?
Вельку улогу маю праве тоти цо окончую саме пописованє. На уровню держави вони робя пописованє праве на єй особни хасен, алє кажди пописователь треба же би мал свидомосц о тим же треба же би робел и на хасен своєй заєднїци – треба же би охабел шлїд! Сами резултати треба же би були детально розробени и же би ше поставели велї питаня. Котри катеґориї людзох ше без проблемох вияшнєли як Руснаци? Хто ше двоєел коло вияшньованя? Котра старосна ґрупа ше найбаржей вияшнєла и поцешела з руским идентитетом? У котрих местох ше людзе найбаржей вияшнєли як Руснаци? Склопиц косцанїк, пренайсц проблеми и глєдац ришеня. Виглєдованє нє може буц живе, алє лєм сухе кед ше нє поглєдаю питаня и прилапя одвити од других людзох. Вихаснуйме тото збуванє як ище єден крочай напредок котри нам будзе одкривац нови солуциї за збогацованє нашого националного идентитету, лєгчейшому прилапйованю нас самих, освидомйованю же зме Руснаци, а нє даєден други народ або часц даякого другого народу.
Тот попис нам дава нагоду же бизме як народ змоцнєли и здобули политичну моц, о котрей буду даскельо вецей слова поведзени у шлїдуюцим тексту. З пописом, вежнїме ствари до своїх рукох, и нє допущме же бизме ше врацали до историї, алє лєм же бизме ишли напредок з вше векшима и сиґурнєйшима крочаями.